العالم _ ایران
"ایران کشوری لرزه‌خیز است که در کمربند زلزله زمین واقع شده است"؛ این جمله‌ای است که هر کدام ما از دوران مدرسه شنیده‌ایم و آن را از بر کرده‌ایم. بعد از آن نقشه مناطق پرخطر به لحاظ لرزه‌خیزی پیش روی چشمانمان گذاشته شد تا به ما بگوید مناطق کم‌خطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمی‌کند که شامل "کویر لوت" است و کسی در آنجا توان زندگی ندارد.
علاوه بر آن نوار سنندج - سیرجان ناحیه دیگر کم‌خطر زلزله است. این منطقه شامل استان‌های اصفهان، سنندج، اراک و همدان می‌شود و همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر از لرزه‌خیزی کمتری برخوردار هستند، اما بقیه مناطق ایران جزء مناطق پرلرزه هستند.
به گفته دکتر زارع، استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در مناطقی چون اصفهان هر دو تا سه هزار سال یک زلزله ۶.۵ تا ۷ ریشتر و هر ۸ هزار سال یک زلزله بالای ۷ ریشتر اتفاق می‌افتد؛ اما در منطقه‌ای مثل جنوب البرز که تهران هم در آن جای گرفته، هر ۲۰۰سال انتظار زلزله‌ای با قدرت ۶.۵ تا 7 ریشتر و هر سه هزار سال انتظار وقوع زمین‌لرزه با قدرت ۷.۵ ریشتر را داریم. به همین دلیل به منطقه البرز "منطقه خطرناک از نظر زلزله" گفته می‌شود و منطقه اصفهان منطقه کم‌خطر و سفید است.
به گفته این محقق، در نقشه ایران، ۷۸ درصد شهرها را شهرهای «لرزان» با خطر نسبی بالا تشکیل می‌دهند که در مناطق با ریسک خطر زیاد هستند. با وجود این خطر زلزله در این شهرها هم متفاوت است؛ مثلا ممکن است در یک منطقه، زلزله ۶ ریشتری تعداد کشته و خرابی بالایی داشته باشد، اما در منطقه دیگری زلزله 7 ریشتری تعداد کشته و خرابی کمتری به بار بیاورد.
120 گسل خطرناک در کل ایران وجود دارد
بنا به اظهارات محققان کشور تعداد 120 گسل خطرناک در کل ایران وجود دارد، ضمن آنکه چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا می‌کند که طولانی‌ترین سامانه گسلی کشور است.
گسل دیگر گسل مکران است که در ساحل دریای عمان و در جنوب شرقی کشورمان واقع شده و زلزله‌های 8 ریشتری در آن اتفاق می‌افتد (۷آذر ۱۳۲۴وقوع زلزله ۸.۲ ریشتری) که احتمال وقوع زلزله‌ای با شدت ۹ ریشتر هم در آن وجود دارد. گسل قطر - کازرون از دیگر سامانه‌های کشور است که دارای چند قطعه ازجمله گسل‌های برازجان، کنارتخته، کازرون و دنا است که این گسل تغییراتی را در کف خلیج‌فارس ایجاد کرده است.
گسل چیست؟
دکتر مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در خصوص تعریف گسل، توضیح داد: هر ناپیوستگی ثانویه زمین‌ساختی که بعد از ایجاد شکستگی در آن جابه‌جایی رخ داده باشد، به عنوان گسل شناخته می‌شود. این تعریف مستقل از ابعاد است.
به گفته وی، بر این اساس هم گسله‌های کوچک در حد چند میلی‌متر و هم گسل‌هایی با طول چندین کیلومتر در این تعریف می‌گنجند.
آیا گسل غیر فعال در ایران داریم؟
زارع در پاسخ به این سوال که آیا در ایران گسل غیر فعال داریم، با تاکید بر اینکه در ایران گسلی که قبلا فعال نبوده و الان فعال شده است، نداریم، خاطرنشان کرد: گسل‌های فعال همگی در دوره کواترنر (دوره چهارم زمین شناسی) دچار حداقل یک بار جابه‌جایی شده‌اند.
این محقق اضافه کرد: این گسل‌ها ممکن است مدت‌ها فعالیتی نداشته‌اند، ولی همچنان گسل فعال تلقی می‌شوند.
جزئیات زلزله‌ای که در مرز دو استان رخ داد
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله با اشاره به زلزله شامگاه چهارشنبه، 29 آذرماه گفت: این زلزله در مرز استان‌های تهران و البرز بر روی یک روند گسل نزدیک به شرقی- غربی اتفاق افتاده که ما بر روی آن حدود 24 سال قبل به عنوان گسل "ماهدشت-جنوب کرج" مطالعاتی را انجام دادیم.
وی ادامه داد: اطلاعات ژئوفیزیکی و اطلاعات لرزه‌شناسی نشان می‌دهد زلزله 5.2 ریشتر اخیر مرتبط با گسلی میان گسل‌های شمال تهران و گسل اشتهارد است.
زارع، طول این گسل را 40 کیلومتر ذکر کرد و یادآور شد: در مجاورت گسل ماهدشت- جنوب کرج، گسل‌های اشتهارد و شمال تهران قرار دارد و از آنجایی که گسل شمال تهران از برخی از مناطق شهر تهران عبور می‌کند و در مجاورت گسل جنوب کرج قرار دارد، قابل توجه است.
این محقق مهندسی زلزله با تاکید بر اینکه زلزله‌ای با بزرگای 5.2 ریشتر به خودی خود زلزله خاصی نیست، خاطرنشان کرد: ولی از آنجایی که در استان‌های تهران و البرز حدود 17.5 میلیون نفر ساکن هستند، از این رو این زلزله مهم است.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله با تاکید بر اینکه این زلزله از سوی یک چهارم مردم ایران حس شد، ادامه داد: بر اساس مطالعاتی که ما از ساعات اولیه زلزله 5.2 ریشتری داشتیم و اطلاعات در اختیار ما نشان داد که این رخداد لرزه‌ای دارای یکسری پس‌لرزه با بزرگای بین 1.5 تا 2 ریشتر بوده است.
آیا زلزله دیگری در راه است؟
زارع، در پاسخ به این سوال که بر اساس اطلاعات موجود می‌توان انتظار داشت زلزله بزرگ دیگری در راه است، با تاکید بر اینکه هیچ کس در دنیا نمی‌تواند رخداد زلزله را پیش‌بینی کند، اظهار کرد: باید توجه داشت فضا را نباید به سمت فضای هیجانی ببریم و از سوی دیگر اگر با مردم صحبت نشود، موجب انتشار شایعات خواهد شد.
به گفته وی، گفتن اینکه زلزله 5.2 ریشتر شامگاه 29 آذرماه زلزله اصلی است و زلزله دیگری در راه نیست، همانقدر غیر علمی و بی اساس است که گفته شود زلزله اصلی با بزرگای زیاد در راه است.
این محقق با تاکید بر اینکه صحبت کردن از زلزله یک کار تفننی نیست، یادآور شد: بر اساس اطلاعات ما و داده‌های علمی موجود، غرب گسل ماهدشت-جنوب کرج به گسل اشتهارد و شرق آن به گسل شمال تهران ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه این گسل جابه‌جایی امتداد لغز داشته است، ادامه داد: علاوه بر آن در دو سوی این گسل سطح تنش بالا رفته است و اگر هر کدام از گسل‌های دو طرف گسل ماهدشت آماده حرکتی شود، در تعقیب بالا رفتن سطح تنش می‌تواند در آنها حرکتی ایجاد کند.
زارع اضافه کرد: در اینکه می‌تواند در دو سوی گسل ماهدشت حرکتی رخ دهد، باید گفته شود چون تنش در این گسل بالا رفته است، می‌تواند زلزله رخ دهد، ولی اینکه چه زمانی رخ خواهد داد نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله به بیان برخی از نمونه‌ها در این زمینه اشاره کرد و گفت: بر اساس اطلاعات زلزله‌های پیاپی که رخ می‌دهد، می‌توان بازه 2 هفته تا 3 ماه بعد از زلزله را توجه ویژه داشت.
نیاز کشور به استفاده از ابزارهای رصدی دقیق‌تر زلزله
این محقق پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و مهندسی زلزله با تاکید بر ضرورت تهیه ابزارهای دقیق‌تر برای رصد زلزله، گفت: اگر امروز به جای 15 ایستگاه لرزه‌نگاری در تهران و پیرامون آن 200 ایستگاه لرزه‌نگاری داشتیم، می‌توانستیم اطلاعات خرد زلزله را با دقت بالاتری رصد کنیم و اگر به جای یک ایستگاه میکروژئودزی در تهران 25 ایستگاه داشتیم، می‌توانستیم تغییرات پوسته زمین را با خردلرزه‌ها بسنجیم.
وی تاکید کرد: باید به دانشمندان ابزارهای رصدی بیشتری واگذار کرد تا بتوانند پاسخ‌های دقیق‌تری به سوالات این حوزه بدهند.
زارع با تاکید بر اینکه ایران سرزمین لرزه خیز است، گفت: تهران با جمعیت 17.5 میلیون نفری مشکل دارد.
گسل شمال تهران و انبوه سازی‌های بی‌رویه
زارع با اشاره به گسل شمال تهران به عنوان یکی از گسل‌های تهران، گفت: گسل شمال تهران محدوده شمالی تهران "قنات‌کوثر"، "استخر" و "باغ‌اناری" در شمال تهرانپارس را در نوردیده و به سمت "گردنه قوچک" در حال پیشروی است. در "سوهانک" و "ازگل" عملا در تمامی دامنه‌ها و کوهپایه‌ها ساختمان‌های بلند و آپارتمان و در "ولنجک" در ارتفاعی بالاتر از پارکینگ تله‌کابین توچال روی شیب و در حریم رودخانه ولنجک ساخت و ساز شده است.
وی با بیان اینکه در "سعادت‌آباد" عملا تمام مرز کوهپایه با ساختمان پوشیده شده است، ادامه داد: این گسل همچنین در محدوده شمال "پونک" و "حصارک" به‌ویژه محدوده دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات و نیز شهرک نفت تمامی دامنه‌های لغزشی روی پهنه گسل شمال تهران را پوشانده است و در "کن" نیز در شمال غرب تهران و در کل محدوده پای دامنه‌های شمال روستای کن که امروزه دیگر اثری از آن روستای ییلاقی نمانده، کشیده شده است.
این محقق مهندسی زلزله با بیان اینکه محدوده مرز بین کوه و دشت در تمام شمال تهران، محدوده گسل شمال تهران است، اضافه کرد: با در نظر گرفتن اثرهای سطحی، فعال بودن گسل شمال تهران را به صورت قطعی نشان می‌دهد؛ از این رو پتاسیل لرزه‌زایی و احتمال گسیختگی مجدد این گسل را نباید فراموش کرد.
وی اضافه کرد: بررسی‌های لرزه زمین‌ساختی و زمین‌ریخت شناختی نشان می‌دهد می‌توان انتظار زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از 7 را از جنبایی مجدد گسل شمال تهران داشت. ساخت و ساز در محدوده گسل به دلیل احتمال گسیختگی مستقیم گسل و جنبش‌های خیلی شدید در حوزه نزدیک گسل باید ممنوع در نظر گرفته شود.
ایسنا