العالم - ایران / فرهنگی
عزاداری برای امام حسین(ع) و زنده نگه داشتن یاد واقعه عاشورا برای شیعیان جنبه هویتی دارد، همین طور برای مردم مناطق مختلف ایران که با رسم ها و آیین های متفاوتشان در عزاداری وجه تمایزی برای هر منطقه از کشور ایجاد کرده اند، اینها تنها بخشی از صدها آیین متفاوت برای زنده نگه داشتن یاد عاشورا است.
همه شهرها در ایام محرم به ویژه تاسوعا و عاشورای حسینی با آئین و سنت‌هایی که از دیرباز تا کنون برایشان به جای مانده است به سوگ سالار شهیدان امام حسین (ع) می‌نشینند و عزاداری میکنند.
آئین‌هایی که همه آنها در یک جهت لبیک یا حسین (ع) می‌گویند و در این مسیر جلو می‌روند تا مرهمی باشد برای دل های زخمیشان. در ادامه به رسم و رسوم شهرهای مختلف کشورمان در این ایام می‌پردازیم.
مراسم بزرگ نخل برداری ظهر عاشورا
این نخل تزئیناتی نظیر شمشیر ، آینه، میوه، پولکهای مختلف، منگوله‌های تزئینی، دستمال‌های ابریشمی رنگی دارد که در دو طرف نخل بسته میشود. در دهه اول محرم و یا در دهه آخر صفر، نخل توسط مردم عزادار مانند کشتی به حرکت در می‌آید و سه دور گرد میدان نخل می‌چرخد و آنگاه آرام آرام به درون آشیانه خود باز می‌گردد. مراسم نخل‌برداری در بسیاری از شهرهای استان یزد مختص روز عاشوراست و هر سال با سینه زنی،روضه خوانی و پخش نذری همراه است.
فلسفه آیین: نخل، یا همان سازه ی چوبی عظیمی که شهرهای کویری ایران برای برپایی مراسم عاشورا بلندش می کنند، در واقع نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین(ع) است. در ایام محرم نخل را با پارچه سر تا سر سیاهپوش میکنند.
آیین سنتی بیل زنی در روز عاشورا
آیین سنتی بیل زنی در روز عاشورا در منطقه خوسف بیرجند به صورت ویژه برگزار می شود، هرچند این آیین در مناطقی دیگر از ایران نیز برگزار می شود، این مراسم احتمالا حدود سیصد سال قدمت دارد.
برای برپایی آن هیات ها به دسته های 15 نفری تقسیم می شوند، افراد بیل در دست، دایره وار در کنار هم بیل‌هایشان را به طرف آسمان می برند و هر فرد در حال حرکت به هوا پریده و تیغه بیل‌ها را به هم می زند. گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه ای بزرگ به عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر امام حسین (ع) و کجاوه یا گهواره‌ای کوچکتر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیرخوار آن حضرت، روضه خوانی می کنند.
فلسفه آیین: می گویند طایفه بنی اسد، سه روز بعد از واقعه عاشورا به صحرای کربلا رسیدند و پیکر شهدای این حادثه را دفن کردند، رسم بیل زنی در جنوب خراسان، ادای احترام به کسانی است که پیکر شهدای کربلا را دفن کرده اند.
مردم اعتقاد دارند که بیل هایی که با آن مراسم بیل زنی در عصر عاشورا انجام می شوند متبرک هستند و باعث برکت و حلالیت محصولات کشاورزی می شوند.
آیین سنتی تاسوعای حسینی در روستای اراضی مبارکه - اصفهان
مراسم اهالی دو روستای اراضی و باغملک در مبارکه اصفهان در ظهر تاسوعا و ظهر عاشورا، قدمتی 300 ساله دارد، در روز تاسوعا، اهالی روستای باغملک به روستای اراضی می روند، و در روز بعد، جایشان را عوض می کنند.
میزبان ها،در هر کدام از این دو روز،بسته به توانایی که دارند غذایی تدارک می بینند و آن را تزئین می کنند و در غرفه هایی که برای این منظور در حسینه روستا تدارک دیده اند می گذارند. بعد از نماز ظهر اهالی روستا در حسینیه را باز می کنند، هر خانواده خانواده ای را که به مهمانی دعوت کرده است به غرفه ای که تدارک دیده می برد و با غذا هایی که آماده کرده اند از آنها پذیرایی می کنند.
آیین گل مالی
آیین گل مالی در لرستان، جزو میراث ملی کشور به ثبت رسیده است، برای اجرای آن خاک تمیز الک شده را در حوضچه هایی که قبلا با آجر آماده شده اند با گلاب نذری و آب گل می کنند. حدود نیمه های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می کنند و به اصطلاح به گل می افتند. برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و دوکتف و شانه خود را گل می زنند و درکنار شعله های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می کنند، فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می کند.
فلسفه آیین: آیین گل مالی در لرستان، از جمله آیین های پیش از اسلام است که بعدا در دوران اسلام نیز به زندگی ادامه داده است. طبق سنت، مردم برای مرگ قهرمان ها و جوانان،این آیین را اجرا می کردند و حالا برای عزاداری عاشورا تکرارش می کنند.
آیین مشعل گردانی در شب عاشورا
مشعل گردانی هم در مناطق مرکزی و جنوبی ایران از آیین های دهه ی اول محرم است که عرب ها بیشتر آن را اجرا می کنند،شهر هایی مثل قم و شهر ری، و اردکان یزد میزبان مراسم مشعل گردانی هستند. این مراسم که قبلا با مشعل های هیزمی برگزار می شد حالا چند سالی است که با مشعل های گاز سوز جایگزین شده است.
مراسم مشعل گردانی قدمتی حدود 500 ساله دارد، در دوره هایی از تاریخ از جمله در زمان رضاشاهی اجرای آن با ممنوعیت هایی رو به رو بوده است.
فلسفه آیین: در مناطق مختلف ایران مشعل گردانی در روز های متفاوتی از دهه اول محرم برگزار می شود و روایت در این مورد هم متعدد است،برخی در روز اول دهه اول مشعل گردانی می کنند تا آغاز محرم را اعلام کنند، برخی در روز هشتم محرم این مراسم را اجرا می کنند که مناسبتش رسیدن امام حسین(ع) و همراهنش به دشت کربلا است، برخی هیات ها هم در شب شام غریبان این مراسم را اجرا میکنند تا یاد شهدا را زنده نگه دارند.
عزاداری زنان آستانه اشرفیه
این عزاداری ها در برخی شهر ها در روز یازدهم محرم برگزار می شود و در برخی شهرها تا هفت روز بعد از واقعه کربلا ادامه دارد.
فلسفه آیین: در برخی شهر های شمال کشور، از جمله در آستانه ی اشرفیه، بخش دیگری از واقعه ی عاشورا توسط زنان بازسازی می شود، دسته های عزاداری زنان، به یاد زنان قیبله بنی اسد که برای دفن کشته های کربلا رسیده اند،دسته های عزاداری به راه می اندازند. گاهی بیل و ساقه های برنج به همراه خودشان دارند، بیل ها نمادی از راه افتادن برای دفن پیکر ها است و ساقه های برنج را به نشانه ی عزا بر سر و صورتشان می زنند.
آیین خیمه کوبی
آیین خیمه کوبی، که در بیشتر مناطق ایران نمونه های آن را می شود مشاهده کرد، ترکیبی از شبیه خوانی و عزاداری است، در مراسم خیمه کوبی که در نوش آباد کاشان برگزار می شود، هر سال چند هزار نفر در نقش دو لشکر اشقیا و انبیا دور هم جمع می شوند، به همه و حتی بچه ها لباس های مناسب شبیه خوانی می پوشانند.
در حالی که لشکر انبیا توسط لشکر اشقیا به ناحیه ای که از قبل مشخص شده هدایت می شوند،خیمه های نذری که توسط بچه ها حمل می شوند را به مکانی که برای برپا کردن آن ها در نظر گرفته شده می برند و بعد رجز خوانی و برپا کردن خیمه ها آغاز میشود.
فلسفه آیین: مراسم خیمه کوبی یا همان برپا کردن خیمه های دو طرف ، معمولا در روز هشتم محرم انجام می شود، می گویند این مراسم حدود یک قرن سابقه دارد و مقدمه ای برای مراسم دیگری است که بازسازی چیده شدن خیمه انبیا و به راه افتادن لشکر اسیران از کربلا به سمت شام در روز یازدهم محرم است.
آیین پولکه گردانی
پولکه، توپی از پارچه است که آن را به نفت و مواد سوختی آغشته می کنند و در شب عاشورا آتش می زنند؛ مشعل یا پولکه اصلی را در میدان اصلی روستا روشن می کنند، بزرگ ترها مشعل های بزرگ و کوچک ترها مشعل هایی به اندازه قد و قواره خودشان بر می دارند.بعد از روشن کردن منبع اصلی، مشعلی های کوچک تر از محله ها به سمت به میدان اصلی برده می شوند. عزاداران این مشعل ها را با زنجیرهای بلندی به دست می بندند و با مشعل اصلی روشن می کنند.
فلسفه آیین: پولکه گردانی از آن آیین هایی است که بیشتر در شمال غرب ایران انجام می شود،قدمت این آیین احتمالا به دوران صفویه بر می گردد و آن را به عنوان یکی از نه آیین عاشورایی آذربایجان شرقی به ثبت ملی رسانده است.برخی معتقد هشتند که این آتش گردانی یادآور به آتش کشیده شدن خیمه های باقی مانده از کاروان امام حسین(ع) است.
آئین سنتی شمع گردانی
فلسفه آیین: شمع گردانی اردبیل هم از آن مراسم خاص منطقه است،آیینی که برخی معتقد هستند که حدود هزار سال قدمت دارد، بردن شمع به مسجدها و روشن کردن آن ها در عصر تاسوعا. کسانی که نذر دارند،شمع ها را از یک مسجد به مسجد دیگر می برند تا چهل و یک منزل را زیر پا بگذارند.
این مراسم علاوه بر اردبیل در بسیاری از شهرها و روستاهای نزدیک توسط دسته های عزاداری به جا آورده می شود، و شمع گردان ها آرزو می کنند که حاجت هایشان بر آورده شود. کسانی که نذر غذا و شربت و چای دارند هم معمولا نذری خودشان را به شمع گردان ها هدیه می دهند.
آیین سنتی چهل منبران در عصر تاسوعا
رسم چهل منبر، از شمال تا جنوب ایران، در مناطقی مثل گلستان، اصفهان و لرستان به جا آورده می شود،این رسم هم از جمله آیین های عاشورایی است که جزو آثار ملی کشور ثبت شده است.
خانه هایی که قبلا در آنها مراسم روضه برگزار شده است منبر های خودشان را جلوی در می گذارند و مردمی که نذری دارند با چهل شمع منبر به منبر حرکت می کنند و پای هر کدام از این منبر ها یک شمع روشن می کنند و برای برآورده شدن آرزویشان دعا می کنند.
فلسفه آیین: در خرم آباد لرستان این مراسم به خصوص توسط زنان اجرا می شود، عزاداران بعد از زیارت یکی از امام زاده های مورد احترام شهر،به یاد حضرت زینب(س) که اعتقاد دارند از کربلا تا شام، چهل منزل را پشت سر گذاشته است، چهل منبر را پشت سر می گذارند و در نهایت دوباره به همان امام زاده ای که حرکت را از آن جا آغاز کرده اند بر می گردند و برای برآورده شدن حاجاتشان دعا می کنند.