العالم - اروپا
میخائیل اولیانوف روز سه‌شنبه در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی افزود: « برجام نتیجه یک مصالحه دیپلماتیک پیچیده است و تعهدات طرف‌های آن بر اساس توازن دقیق منافع تنظیم شده که نباید نقض شود. به همین منظور، سازوکارهای حفاظتی برای هر یک از طرف‌ها در این توافق گنجانده شده است.»
وی با اشاره به خروج آمریکا از این توافق یادآور شد: «مفاد الزام‌آور حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل تحت ماده ۲۵ منشور سازمان ملل، در ماه مه ۲۰۱۸ توسط ایالات متحده نقض شد. آمریکا به‌صورت یکجانبه از توافق خارج شد، تحریم‌های یکجانبه اعمال و سیاست «فشار حداکثری» بر ایران را اعلام کرد. بریتانیا، آلمان و فرانسه ابتدا با اجرای غیرمستقیم تحریم‌های یکجانبه آمریکا، از انجام تعهدات خود در برجام سر باز زدند و سپس با پیروی از سیاست‌های نادرست واشنگتن، همان ماده ۲۵ منشور سازمان ملل را نقض کردند. این کشورها با گنجاندن محدودیت‌های مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ که در اکتبر ۲۰۲۳ منقضی شد، در قوانین ملی خود، تحریم‌هایی را علیه ایران وضع کردند.
صبر حداکثری در برابر فشار حداکثری
دیپلمات ارشد روسیه ادامه داد: «ایران در واکنش به سیاست فشار حداکثری آمریکا، نهایت صبر را نشان داد و به مدت یک سال، همچنان به تعهدات خود تحت برجام، پروتکل الحاقی به موافقت‌نامه پادمان، و اصلاحیه کد ۳.۱ پایبند ماند، تا اینکه در فوریه ۲۰۲۱ این روند متوقف شد. تهران تمام تلاش خود را برای یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک برای بحرانی که در شکل‌گیری آن نقشی نداشت، به کار گرفت.»
اولیانوف سپس این سووال را مطرح کرد: «در چنین شرایطی، آیا استفاده تهران از سازوکارهای حفاظتی پیش‌بینی‌شده در برجام توجیه دارد؟» وی در پاسخ تاکید کرد: «به عقیده ما، پاسخ بدون شک مثبت است.»
سفیر روسیه در ادامه به گزارش اخیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران اشاره کرد و گفت: «بیشتر ادعاهای مطرح‌شده علیه ایران که در گزارش مدیرکل آمده، صرفاً نتیجه اجرای حقوقی است که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به این کشور اعطا کرده است. این موارد شامل کاهش فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی آژانس، توقف اجرای پروتکل الحاقی توسط تهران و عدم اجرای اصلاحیه کد ۳.۱ است. همچنین، همان‌طور که از گزارش‌های مدیرکل برمی‌آید، افزایش غنی‌سازی اورانیوم تا ۶۰ درصد در دوره مورد گزارش، نتیجه مستقیم اقدامات غیرمسئولانه ایالات متحده، بریتانیا، آلمان و فرانسه در تضعیف عمدی توافقات حاصل‌شده توسط مدیرکل در جریان سفر وی به تهران در نوامبر گذشته است.»
وی با بیان اینکه ایران تحت گسترده‌ترین نظارت‌های آژانس در میان کشورهای عضو قرار دارد افزود: « هزینه‌های بالای نظارت آژانس که تنها برای راستی‌آزمایی برجام بیش از ۱۰ میلیون یورو در سال برآورد شده، نشان‌دهنده گستردگی و شدت فعالیت‌های نظارتی در ایران است.»
به‌کارگیری مکانیسم ماشه غیرقانونی است
اولیانوف در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «ما متوجه تهدیدهای بریتانیا، آلمان و فرانسه درباره استفاده از «مکانیسم ماشه» هستیم. چنین لفاظی‌هایی را نه‌تنها غیرمسئولانه، بلکه غیرقانونی می‌دانیم.»
وی ادامه داد: «این گروه از کشورها، پس از نقض تعهدات خود تحت قطعنامه ۲۲۳۱، اکنون قصد دارند ایران را به دلیل ناتوانی خودشان در مذاکره، مجازات کنند. این در حالی است که خود این کشورها، مذاکرات برای احیای برجام را در آخرین مراحل آن در اوت ۲۰۲۲ متوقف کردند. در مقابل، تهران مدت‌هاست که آمادگی خود را برای بازگشت به پارامترهای برجام اعلام کرده است، به شرط آنکه واشنگتن و پایتخت‌های اروپایی نیز در اقدامی هم‌زمان گام‌های متقابل بردارند.
دیپلمات ارشد روس خاطر نشان کرد: «امتناع غربی‌ها از حرکت در این مسیر نشان داده است که ادعاهای آنها بیشتر فرصت طلبانه و ساختگی بوده و در واقع، هیچ تمایلی برای حل و فصل واقعی مسائل مطرح‌شده ندارند.»
وی تاکید کرد: «روسیه بارها موضع اصولی خود را اعلام کرده است: هر دولتی که عضو توافق باشد و قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کند و از انجام تعهدات خود تحت برجام سر باز زند، فرصت استفاده از سازوکارهای این توافق، از جمله «مکانیسم ماشه»، را از دست می‌دهد. مشروعیت این رویکرد بر اساس رأی مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری در سال ۱۹۷۱ بنا شده و در سال ۲۰۲۰ نیز توسط شورای امنیت سازمان ملل، زمانی که ایالات متحده تلاش کرد مکانیسم ماشه را فعال کند، تأیید شد.»
اولیانوف بر همین اساس به تروئیکا توصیه کرد که «از توهمات خود درباره مکانیسم ماشه دست بکشند و تلاش‌های خود را بر یافتن راه‌حلی سیاسی و دیپلماتیک برای بحرانی که خودشان ایجاد کرده‌اند، متمرکز کنند.»
وی افزود: «تنها ۶ ماه تا روز تکمیل برجام در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ باقی مانده است. در این زمینه، توصیه ما به تمامی طرف‌های درگیر این است که مسیر تعامل سازنده با ایران را برای دوره پیش و پس از این تاریخ در پیش بگیرند. هنوز امکان استفاده از راهکارهای دیپلماتیک وجود دارد، اما این امر نیازمند اراده سیاسی است. مدیرکل آژانس نیز می‌تواند در این روند نقش سازنده مهمی ایفا کند.»
سفیر روسیه همچنین تاکید کرد: «طرح ادعاهای بی‌پایان علیه ایران و تهدید به استفاده از زور نظامی کاملاً غیرقابل‌قبول است. چنین تشدیدی، هرگونه امکان حل و فصل دیپلماتیک را از بین خواهد برد و به‌طور اجتناب‌ناپذیر به تشدید بحران‌های نظامی-سیاسی منجر خواهد شد، چه برسد به پیامدهای جبران‌ناپذیر رادیولوژیکی و انسانی که نه‌تنها ایران و منطقه خاورمیانه، بلکه فراتر از آن را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد.»
وی خاطر نشان کرد: تجربه تاریخی نشان داده است که همه توافق‌های موفق و پایدار، از جمله در حوزه عدم اشاعه، حاصل مصالحه دیپلماتیک بوده‌اند، نه سیاست «فشار حداکثری».
یادآور می‌شود، ایران پس از امضای برجام به همه تعهدات خود پایبند ماند، اما آمریکا در سال ۱۳۹۷ به طور یکجانبه از توافق خارج شد و اروپا نیز نتوانست تعهدات خود را اجرا کند.
در نتیجه، ایران در چارچوب حقوق برجامی خود، گام‌هایی در کاهش تعهدات برداشت. مذاکرات احیای برجام نیز به دلیل تعلل و زیاده‌خواهی‌های غرب به نتیجه نرسید.
با وجود این، ایران همچنان به تعامل دیپلماتیک و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داده و اعلام کرده است که در صورت بازگشت طرف‌های مقابل به تعهدات خود، آماده احیای توافق است.
مذاکرات اخیر با تروئیکای اروپایی در ژنو نیز نشان‌دهنده تمایل تهران به حل‌وفصل موضوع از طریق دیپلماسی، مشروط به ارائه ضمانت‌های واقعی برای رفع تحریم‌هاست.
ایران بارها تأکید کرده است که مسیر دیپلماسی تنها در صورتی نتیجه‌بخش خواهد بود که طرف‌های غربی اراده واقعی برای عمل به تعهدات خود داشته باشند و از فشارهای یکجانبه دست بردارند.
مقام‌های جمهوری اسلامی تاکید دارند که برای دستیابی به توافقی پایدار و قابل اعتماد که تحریم‌ها را به‌صورت تضمین‌شده لغو کند و مانع از سوءاستفاده در آینده شود، آمادگی دارد.