العالم _ ایران / اقتصادی
مرتضی بانک دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در گفتگو با شبکه العالم درباره وضعیت مناطق آزاد و نقشی که مناطق آزاد می توانند در تحریم های اخیر در اقتصاد ایران بازی کند، توضیحاتی ارائه داد که در ذیل به مشروح این گفتگو آمده است؛
العالم: درباره ماهیت مناطق آزاد توضیحاتی بفرمایید؟
مناطق آزاد در اقتصاد بین الملل و جهانی یک موضوعی است که از سابقه طولانی برخوردار نیست و بعد از جنگ جهانی دوم این مفهوم به اقتصاد بین اللملل اضافه شد و در کشورهای مختلف از این شیوه برای ایجاد پیشران اقتصادی در حوزه های مختلف که مدنظر سیاستمداران بود استفاده می شد از همین رو در جمهوری اسلامی نیز این اتفاق بعد از انقلاب به شکل قوی تری ادامه یافت.
منطقه آزاد فارغ از بروکراسی های معمول داخلی سرزمین اصلی و با تکیه بر امتیازات و ویژگی هایی که برای سرمایه گذار و فعالان اقتصادی می تواند موثر باشد، فعالیت اقتصادی تشکیل می دهد. در کشور ماهم قانون مستحکم مناطق آزاد در مجلس تصویب شده است که از عناصر مهم این قانون معافیت های مالیاتی 20 ساله است که برای سرمایه گذاران بسیار موثر است و معافیت در تعرفه های گمرکی نیز از مزیت های دیگر سرمایه گذاری در مناطق آزاد است.
العالم: مناطق آزاد چه فرصت ها و تسهیلاتی برای همسایگان در نظر دارند؟ تبادلات مالی به چه صورتی انجام می شود؟
با توجه به اینکه موقعیت ویژه ای در جهان داریم و عمده مناطق آزاد در پیرامون کشور است از همین رو این موضوع شرایط خوبی را برای فعالیت اقتصادی فراهم می کند زیرا ما با 15 کشور همسایه هستیم از همین رو می توانیم شرایط خوبی را برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی داشته باشیم.
در مناطق آزاد تردد اتباع خارجی بدون صدور ویزا و با مکانیزم خاصی صورت می گیرد و از مجموعه فعالیت های اقتصادی که در مناطق آزاد وجود دارد استفاده از سیستم های مالی و بیمه ای بین المللی است.
همچنین استفاده از فعالیت های مالی به خصوص بورس و اقداماتی که در این زمینه انجام می شود، می تواند برای فعالیت اقتصادی و فعالان و سرمایه گذاران خارجی موثر باشد.
در کشور و مناطق آزاد ما ایجاد بانک خارجی امکان پذیر است البته به دلیل آیین نامه ها و شرایطی که در مورد ایجاد بانک وجود دارد تلاش ما این بوده که این موضوع را تسهیل کنیم و خوشبختانه در حال حاضر سقفی برای سرمایه گذاری خارجی در حوزه بانک خارجی که دارای سقف مشخصی بود برداشته شده و قابل تفاهم و قابل مذاکره برای سرمایه گذاری در حوزه بانک است.
اقدام بسیار خوبی که در دستور کار است و در آینده نزدیک شورای عالی بورس آن را تصویب خواهد کرد، ایجاد بورس بین الملل است و این امکان برای همه سرمایه گذاران به خصوص خارجی ، به دلیل اینکه مجموعه این فعالیت به صورت خارجی است و تسویه حساب این بورس توسط ناظرین بین المللی و بانک خارجی انجام می شود و سرمایه گذاری اش هم به صورت داخلی و خارجی است ، امکان بسیار خوبی برای مشارکت در پروژه ها و فعالیت های سرمایه گذاری ایجاد می کند.
امیدواریم که با این اقدام برخی از فعالان و کشورهای همسایه جزو مشارکین این بورس قرار دهیم و مذاکرات اولیه صورت گرفته، این ظرفیت کارآمدی برای همکاری گسترده تر در پروژه های مورد نظر ما ست.
العالم: در حال حاضر چندین منطقه آزاد در کشور فعال هستند و قرار است چه مناطقی راه اندازی شوند؟
در حال حاضر 7 منطقه آزاد داریم که در بخش های مختلف کشور است چابهار در جنوب شرقی کشور، کیش، اروند که در جنوب غربی است، ماکو، ارس و انزلی در حال حاضر مشغول فعالیت هستند و منطقه ازاد فرودگاهی هم منطقه جدیدی است که توسط قانون برنامه ششم مجلس ایجاد شده که فعالیت های مربوط به حمل و نقل و ارتباطات مختلف در این فرودگاه انجام می شود و 8 منطقه جدید هم طی لایحه ای که دولت در سال 94 به مجلس داده در حال بررسی است و این 8 منطقه هم اضافه می شود که مجموعه این مناطق آزاد عمدتا در مرزها و حاشیه سرزمین های پیرامونی ما فعالیت می کنند و با توجه به ویژگی خود طراحی شدند مثلا ماکو برای ارتباط با ترکیه و اروپا است .
العالم: در مورد بحث گردشگری و ارتباط آن با مناطق آزاد توضیحاتی بفرمایید؟
مناطق ازاد در کشور ما در مجموعه ای از فعالیت های صنعتی، معدنی، کشاورزی، گردشگری و تجاری تعریف شدند و در حال حاضر چیزی حدود 1394 واحد صنعتی مشغول کارهستند و چیزی حدود 24 واحد معدنی فعالیت میکنند. همچنین حدود 139 واحد کشاورزی فعال در این مناطق داریم. حدود 7600 واحد گردشگری هم یعنی آژانس های گردشگری و توریستی در مناطق آزاد ما فعالیت میکنند . 7300 شرکت و فعال در حوزه گردشگری در مناطق ازاد ما فعالیت میکنند. در سال گذشته 13 میلیون گردشگر داخلی به مناطق آزاد داشتیم.
العالم: وضعیت مناطق آزاد به لحاظ میزان جذب گردشگران و امکانات اقامتی چگونه است؟
حضور گردشگران خارجی درمناطق آزاد که حداقل یک شب دراین مناطق اقامت داشته اند، در سال 96 نسبت به سال 95 حدود 65 درصد افزایش داشته است. ما بیش از 130 هتل و 100 واحد اقامتی مختلف در مناطق آزاد داریم و امکانات گسترده فراوانی در مناطق آزاد برای جذب گردشگر وجود دارد.
ورود گردشگر و فعال خارجی به مناطق آزاد بدون ویزا انجام می شود از جمله در منطقه اروند برنامه بسیار خوبی داریم که روادید برای اتباع عراقی لغوشد و این مساله ارتباط بسیار قوی را بین مردم ما و مردم عراق ایجاد کرده است.
هرکدام از مناطق آزاد با هدف و رویکرد خاصی ایجاد شده اند به طوری که منطقه آزاد اروند رویکردش تعامل اقتصادی با کشورهای عربی و عراق و از آن طرف به خلیج فارس است و منطقه آزاد چابهار نیز رویکردش به هند، پاکستان و چین است. چابهار مهمترین بندر اقیانوسی ایران است که می تواند نقش ویژه ای در برقراری کریدور جنوب و شمال ایفا کند.
العالم: نقش چابهار و دیگر مناطق آزاد را به لحاظ تولیدات صنعتی و کشاورزی وصادرات محصولات فراروی شده چگونه ارازیابی می کنید؟
در آینده نزدیک راه آهن جنوب با سرمایه گذاری هندی ها تکمیل خواهد شد و می تواند ارتباط قوی بین جنوب وشمال برقرار کند. به دلیل شرایط خاص چابهار هم هند و هم پاکستان علاقه مند سرمایه گذاری در حوزه های پتروشیمی و فولاد هستند. لذا مناطق آزاد هم درحوزه صنعت و هم حوزه کشاورزی موفقیت های خوبی داشته اندبه طور مثال ارس پیشرفت بسیار خوبی در زمینه گلخانه ای داشته است.
ما طرح های گلخانه ای بسیار بزرگی را در منطقه آزاد ارس داریم که تولیدات آن کلا صادراتی است. میزان صادرات ما درطی سال 96 به بالای یک میلیارد و 50 میلیون دلار رسید که نسبت به سال های گذشته از جمله در سال 92 که این رفم 190 میلیون دلار بود، رشد بسیار خوبی داشته است.
مناطق آزاد علاوه بر مساله صادرات در حوزه اشتغال نیزحایز اهمیت هستند به طوری که چیزی حدود 280 هزار نفر در هفت منطقه موجود در مناطق آزاد اقتصادی مشغول به کار هستند که رقم بسیار قابل توجهی است.
العالم: عملکرد مناطق آزاد در زمینه میزان جذب سرمایه گذاری خارجی چگونه بوده آیا دستاوردی در این خصوص داشته است؟
در سال جدید که رویکرد مهم دولت ونظام جمهوری اسلامی به تولید و اشتغال داخلی معطوف است، مناطق آزاد نیز برنامه های ویژه ای دارد. از این جهت فعالیت های ما بیشتر بر صنایع متوسط وصنایع اشتغالزا متمرکز است. البته صنایع بزرگ مانند پتروشیمی و فولاد را نیز در دستور کار داریم. ما برای اینکه بتوانیم تولید داخلی راتقویت و اشتغال ایجاد کنیم عمدتا صنایعی که در مناطق آزاد فعالیت می کنند را به سمت و سویی برده ایم که هم امکان پردازش کالا دارند یعنی کالا را به صورت خام می گیرند و پردازش و صادر می کنند که بخشی هم به داخل کشور وارد می شود و هم صنایعی که در بخش های مختلف مصرفی داخلی موثرهستند، مورد توجه قرار گرفته اند. در این خصوص صنایع کوچک و متوسط را مد نظر قرار داده ایم و توانستیم با فراخوان و ایجاد امکاناتی که فراهم کردیم بالای یک میلیارد و 200 میلیون دلار در این چهار سال جذب سرمایه گذاری خارجی را محقق کنیم و چیزی حدود 7 میلیارد دلار هم مجوز و قرارداد اجرا صادر شده یعنی از 7 میلیارد دلار مجوزی که صادر شده یک میلیارد و 200 میلیون دلار آن دراین چهار سال محقق شده است. برای مناطق آزاد که کمتر از نیم درصد از خاک جمهوری اسلامی را شامل می شود، فراهم کردن زمینه سرمایه گذاری خارجی که خود محیط اشغال را فراهم می کند رقم بسیار مهم و ارزشمندی بوده که محقق شده است.
العالم: یکی از مشکلات موجود درعرصه فعالیت های اقتصادی، رانت و قاچاق کالا است آیا این مشکلات روند فعالیت مناطق آزاد را با چالش مواجه نمی کند؟
یکی از ویژگی هایی که مناطق آزاد دارد فراهم کردن شرایط لازم برای فعالیت های آزادانه اقتصادی در بخش های مختلف است یعنی اگر مناطق آزاد نتوانند بستر لازم را برای فعالیت آزادانه همه فعالان اقتصادی ایجاد کنند شکست بزرگی است و یکی از مشکلات وضعف های اساسی این مناطق هم همین است. لذا مناطق آزاد ایران هم خودشان پیشگام هستند که بتوانند شرایط مطلوب برای سرمایه گذاری خارجی را در چارچوب اقتصاد آزاد فراهم کنند لذا حتما هر نوع رانتی در چنین شرایطی ضد سرمایه گذاری خارجی و در کل ضد سرمایه گذاری است همچنین هر نوع ورود کالاهای خلاف مقررات و قوانین مناطق آزاد مانند کالای قاچاق که رانت بخصوصی را برای بخشی از فعالین اقتصادی ایجاد می کند، بقیه بخش ها را تحت تاثیر قرار می دهد ازاین رو با توجه به قانون بسیارقوی و مستحکمی که مناطق آزاد دارد، اصرار و تاکید ما بر رعایت شدید مقرار است. این که ما در زمینه ارایه مجوزها برای بخشی با سهولت و بخشی دیگر با موانع و محدودیت عمل کنیم درحقیقت با مفهوم فعالیت آزاد در مناطق مغایرت دارد.
ما نه فرار مالیاتی نداریم ، برخی موارد اتفاقات می افتد که بر اسای سیستم نظارتی که در دبیر خانه وجود دارد رسیدگی می شود و رفع مشکل می شود لذا در حوزه مالیات و گمرک اقدامات بسیار خوبی انجام دادیم . هماهنگی با گمرک جمهوری اسلامی ایران و گمرک مناطق صورت گرفت و تلفیقی را در سیستم آی تی به وجود آوردیم که ورود و خروج کالاها در سامانه عمومی کشور ثبت می کند تا امکان فعالیت های غیر مجاز را در مناطق محدود کند .
العالم: در مناطق آزاد چگونه ارز تامین می شود ؟
در گذشته ارز در بازار آزاد مبادله می شد سرمایه گذارانی که در منطقه آزاد فعالیت می کردند از این ظرفیت استفاده می کردند و در شرایط جدید که قرار است ثبت و سفارش صورت بگیرد ، ما پیشنهادمان به دولت و کار گروه مشخص مربوط به ثبت سفارش و فعالیت های ارزی جدید این است که مجوز های مربوط به ثبت سفارش توسط خود مناطق آزاد و بر اساس مقرارات و قوانین خودشان اعمال شود که این موضوع در کار گروه مربوطه مورد بررسی قرار می گیرد و در آینده نزدیک تصویب می شود یعنی برای کلیه سرمایه گذارانی که در حوزه های مختلف فعالیت می کنند باید ارز آن را دولت تامین کند و ثبت سفارش و ورود کالا را بر اساس مقررات و هماهنگی که با دستگاه ها انجام می شود و بر اساس مجوزی که ما آن را صادر می کنیم به بانک مرکزی اعلام تا کالا بتواند وارد شود .
العالم: معافیت مالیاتی که در کشور های دیگر وجود دارد چه تفاوتی با معافیت های مالیاتی کشور ما دارد ؟
اگر مناطق کشورهای همجوار مثل برخی از کشور های عربی یا ترکیه را مقایسه کنیم تقریبا معافیت های مالیات مشابهی داریم البته بعضی از کشورها دوره معافیت مالیاتی آنها متفاوت است ؛ دوره های ما 20 ساله است اما بعضی از کشور ها بیش از 20 سال است و بعضی هم کمتر است . ما بعد از 20 سال هم مکانیزم جدید را دولت مصوب کرده که بخشی از مجوز مالیاتی بیش از 20 سال وجود داشته باشد که در آینده نزدیک مجلس مورد تایید قرار می دهد .
در مناطق آزاد ما مالیات بر ارزش افزوده تعلق نمی گیرد ولی برخی از کشورهای همسایه اخیرا مالیات بر ارزش افزوده را ایجاد کردند این امتیاز در مناطق آزاد ما وجود دارد و امتیازاتی هم کشورهای دیگر دارند ولی در مجموع امتیازات ما قابل رقابت است با کشورهای دیگر .
العالم: نقشی که مناطق آزاد می تواند در تحریم های اخیر در اقتصاد ایران بازی کند چیست؟
بعد از برجام مکانیزم های جدیدی در اقصاد کشور فعال شد هر چند که چندی پیش دولت جدید آمریکا به طور یکجانبه از برجام خارج شد اما هم ایران و هم کشوهای اروپایی بر ادامه فعالیت برجام همچنان تاکید دارند و توافق وهمکاری های خوبی در این زمینه صورت گرفته و امیدواریم ادامه یابد و به جز دولت آمریکا موانع جدیدی نداشته باشیم .
طبیعی است برخی محدودیت هایی که دولت آمریکا اتخاذ کرده بر اقتصاد کشور ما اثر می گذارد. ما اگر بتوانیم با توسعه فعالیت ها و ارتباط با سرمایه گذاران خارجی (کشورهای همسایه وکشورهای غربی ) و سرمایه گذارانی که ارتباط کمتری با آمریکا دارند ،به کشور جذب کنیم آثار کمتری از مشکلاتی که آمریکا ایجاد کرده را دراقتصاد کشورخواهیم داشت.
در شرایط موجود یکی از اهداف ما گرایش به جذب سرمایه گذارانی است که اقتصادشان در حوزه کشورهای اروپایی انجام می شود و به اقتصاد و سرمایه گذارن آمریکایی ارتباطشان کمتر است و تلاش می کنیم در مناطق این امکان را ایجاد کنیم .