العالم ـ ایران
قصد داریم در این مقاله در مورد نماز آیات صحبت کنیم و اگر ابهاماتی است نیز بر طرف نماییم.
چه موقع نماز آیات بخوانیم
نماز آیات از جمله نمازهایی می باشد که هنگام رخ دادن اتفاقاتی مانند خورشید گرفتگی یا کسوف ماه گرفتگی یا خسوف (هرچند که به صورت جزئی باشد)، زلزله (زمانی که حتی اگر کسی نترسد) باد های سیاه و سرخ، و صاعقه هایی که باعث ترس بیشتر مردم (نه فقط شخص شما) شود، واجب می گردد.
در مورد کسوف، خسوف و زلزله که تکلیف مشخص است؛ اما برای اتفاقات غیر طبیعی مانند سیل، رعد و برق، گردباد، باید بیشتر مردم بترسند و وحشت کنند تا نماز آیات واجب شود.
کلمه “آیات” در نماز آیات، جمع کلمه “آیه” یا “آیت” می باشد که به معنای نشانه و علامت است؛ و در روایات مختلف خسوف (ماه گرفتگی) و کسوف (خورشید گرفتگی) را از نشانه های خدا میداند. همچنین در روایات معصومین علیه السلام به طور صریح به عنوان “صلاة الآیات” ذکر نشده است، اما از کلمه “صلاة الکسوف” استفاده شده است.
علت اینکه چرا این نماز را نماز آیات نامگذاری کرده‌اند ممکن است به این دلیل باشد که انسان ها پدیده هایی مثل کسوف و خسوف و زلزله را از نشانه های قدرت خدا و مالک تمام جهان بدانند.
پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم، در زمان مرگ فرزند پسرش ابراهیم که خورشید گرفتگی رخ داد، ماه و خورشید را دو آیت و نشانه خدا که تحت فرمان او هستند معرفی نمود و فرمودند:
زمانی که خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی رخ داد، نماز آیات بخوانید.
وقتی آدمیان در مواقع وقوع پدیده ای می ترسیدند و کاری هم از دستشان بر نمی آمد، به اعمال خرافی پناه می بردند و از این رو به خواندن نماز آیات توصیه شده است، تا از خرافی گری جلوگیری شود.
نکته
نماز آیات را چه موقع بخوانیم اگر موارد وجوب نماز آیات در شهری دیگر بود و در منطقه زندگی شما نبود، و شما به طور مثال خورشید گرفتگی را ندیدید و فقط خبر آن را شنیدید، در این مواقع نیازی نیست نماز آیات را بخوانید؛ و همچنین اگر مرکز زلزله نگاری بیان کرد که یک زلزله کوچک آمده و شما اصلاً متوجه آن نشدید، در این صورت نماز آیات واجب نیست؛ و ملاک این است که عموم مردم متوجه شوند که زمین می لرزد.
نحوه ی خواندن نماز آیات
نماز آیات دو رکعت است که در هر رکعت پنج رکوع و دو سجده دارد. در احکام چهار روش برای خواندن آن بیان شده است که آسان ترین آنها این است که:
در هر رکعت بعد از حمد، یک سوره را به پنج قسمت تقسیم کنید و قبل از هر رکوع یک قسمت آن را بخوانید.
به طور مثال می توان یک سوره مانند سوره قدر یا سوره فلق را انتخاب کرد که پنج آیه دارد، و می توان به پنج قسمت آن را تقسیم کرد. ولی اگر سوره بزرگتر بود، باید آن را طوری تقسیم کرد که قبل از رکوع پنجم، سوره کامل خوانده شود.
در ابتدای شروع نماز ابتدا نیت نماز آیات می کنید و بعد تکبیر را می گویید. سپس سوره حمد را میخوانید و بعد از قرائت سوره حمد، به سوره بعدی می رسید که در اینجا به طور مثال سوره قدر را انتخاب میکنیم. قرائت به این صورت است که بعد از اتمام سوره حمد می گویید بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ را میخوانید و بعد رکوع می روید، و ذکر رکوع را می گویید.
سپس بلند میشوید وَ مَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ را قرائت می کنید و بعد به رکوع می روید و ذکر رکوع را می گویید.
مجدد بلند میشوید لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ را میخوانید و به رکوع می روید.
بار دیگر بلند میشوید تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ را میخوانید و به رکوع می روید.
و در آخر بلند میشوید سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ را می خوانید و به رکوع می روید.
به همین شکل سوره را تا آخر می خوانید تا وقتی که پنج رکوع را به جا آورده باشید، و بعد از رکوع آخر مثل نماز صبح سر را بلند میکنید و به سجده میروید و بعد از به جا آوردن دو سجده، بلند میشوید و تمامی اعمال را مانند رکعت اول اجرا میکنید.
نکته
به یاد داشته باشید که بسم الله در شروع سوره ها در نماز آیات یک آیه محسوب نمی شود و همچنین به این نکته نیز باید توجه داشت که نماز آیات را به جماعت نیز می توان خواند و همچنین نماز اذان و اقامه ندارد.
روش دوم
نوع دیگر نماز آیات به این صورت است که بعد از نیت نماز آیات و تکبیر، سوره حمد را به طور کامل بخوانید و سپس سوره توحید را قرائت کنید، و بعد از آن به رکوع بروید و ذکر رکوع را بگویید. بعد از آن سربلند کنید و مجدد حمد و سوره را بخوانید و به رکوع روید؛ و این کار را تا پنج بار انجام دهید و بعد به سجده روید و دو سجده را انجام دهید.
سپس مجدد مانند رکعت اول، رکعت دوم را اجرا کنید. اگر شخصی در یک رکعت از نماز آیات پنج بار حمد و سوره را بخواند، در رکعت دوم یک حمد بخواند و یک سوره را به پنج قسمت تقسیم کند مانعی نخواهدداشت.
مستحب است که قبل از رکوع و بعد از رکوع تکبیر گفته شود و بعد از رکوع پنجم و دهم تکبیر مستحب نیست. بلکه مستحب است که بگویید، سمع الله لمن حمده، الله اکبر.
احکام نماز آیات
قضای نماز آیات بانوان در احکام حیض
اگر هنگام عادت ماهیانه، یکی از موجبات نماز آیات اتفاق بیفتد وظیفه زن چیست؟
در نماز های آیاتی که وقت معین و محدود ندارند مانند زلزله، ادا و قضای نماز آیات بر حائض واجب نیست، و نیز در نمازهایی که وقت معین و محدود دارند مانند خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی، اگر در تمام وقت خورشید گرفتگی حائض بوده، ادای و قضای نماز آیات واجب نخواهد بود.
نماز آیات و سجده بر روی فرش
اگر برای نماز آیات، سجده را بر روی فرش و موارد مشابه آن انجام دهیم صحیح است؟
نماز آیات هم مثل سایر نمازهای واجب مانند نماز یومیه باید شرایط صحیح بودن نماز را داشته باشد. از جمله اینکه سجده باید بر روی چیزی انجام شود که جایز است مثل خاک، سنگ، کلوخ و بر روییدنی هایی از زمین که خوراکی و پوشاک نباشد.
بنابراین سجده بر فرش، لباس و مواردی مانند سرامیک های لعاب دار باطل است.
آیا نماز آیات برای مواردی که چند بار پشت سر هم زلزله تکرار شود، خواندن نماز برای هر بار واجب است؟
اگر برای موجباتی که خواندن نماز آیات برای آن ها ضروری است مکرر اتفاق بیفتد، واجب است که برای هر یک از آنها یک نماز آیات خوانده شود، مانند اینکه چند بار زلزله بیاید و یا گرفتن خورشید با زمین لرزه همراه گردد. اما در صورتی که در حین خواندن نماز آیات این اتفاق بیفتد، خواندن همان یک نماز کافی است.
اگر فردی به خاطر رعد و برق بترسد اما نداند که اهالی شهر یا روستا هم ترسیده‌اند، آیا نماز آیات بر او واجب است؟
در این مواقع اگر شخص طوری بترسد و یقین کند که در این شرایط دیگران نیز ترسیده‌اند باید نماز را به جای آورد.
نماز آیات در زمان تنگی وقت
اگر شخصی در اواسط نماز یومیه خود متوجه شود که وقت نماز آیات کم است، و وقت نماز یومیه خود نیز تنگ است، اولویت با نماز یومیه میباشد که آن را تمام کند و بعد نماز آیات خوانده شود.
ولی اگر وقت نماز یومیه تنگ نباشد، و نماز آیات وقت کم باشد، باید نماز یومیه خود را بشکند و ابتدا نماز آیات خود را به جای آورد؛ و اگر برعکس نیز باشد، به همین صورت خواهد بود. یعنی وقت نماز یومیه تنگ باشد و برای نماز آیات وقت باشد، باید نماز آیات خود را بشکند و نماز یومیه خود را به جای آورد.
همچنین اگر وقت هر دو تنگ باشد و هیچ کدام از آنها را به جای نیاورده باشد، اولویت با نماز یومیه است که اول آن را به جای آورد.
نکته
زمانی که زلزله یا صاعقه و مانند آن رخ داد، باید بلافاصله نماز آیات خوانده شود و اگر نماز را به جای نیاورد معصیت کرده است.
و احتیاط مستحب آن است که تا آخر عمر هر وقت توانست آن را به جای آورد.
در نماز آیات هر یک از رکوع‌ها، رکن می باشد و اگر عمداً و یا سهواً کم و زیاد شود، نماز باطل خواهد بود.
اعمالی که در نمازهای یومیه مستحب است، در نماز آیات هم مستحب خواهد بود؛ اما باید به این نکته توجه داشت که در نماز آیات مستحب این است که به جای اذان و اقامه، سه بار “الصلاة” گفته شود.
اگر چند نماز آیات برای رخ داد های اسباب مختلف واجب شده باشد، بنا بر احتیاط واجب، باید موقع نیت نماز، معین کند نماز آیاتی که می‌خواند، برای کدام یک است.