العالم - اروپا
گزارش سالانه وزارت کشور انگلیس (Home Office) نشان می‌دهد که جرائم ناشی از نفرت (Hate Crime) با محوریت دین در این کشور، رشد نگران‌کننده‌ای داشته است. نزدیک به ۴۲ درصد از کل جرائم ثبت‌شده در این حوزه، علیه مسلمانان صورت گرفته است که این رقم، افزایشی حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد را نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد.
این آمار شامل مواردی از توهین و حملات کلامی در اماکن عمومی، آزار و اذیت آنلاین، تخریب اموال متعلق به مسلمانان و مراکز دینی، و حتی حملات فیزیکی می‌شود.
سازمان مردم‌نهاد «تل ماما» (Tell MAMA) که به‌طور تخصصی حوادث اسلام‌هراسانه را رصد و ثبت می‌کند، در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده که تعداد حملات کلامی و تهدیدآمیز در فضای مجازی طی یک سال گذشته حدود ۳۰ درصد افزایش داشته است.
این سازمان در تارنمای خود تصریح کرده است که بسیاری از این حوادث در شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک، ایکس (توییتر سابق)، اینستاگرام و تیک‌تاک گزارش شده و با توجه به ماهیت ناشناس یا جعلی حساب‌های کاربری، شناسایی و مقابله با عاملان آن برای پلیس و دستگاه قضایی انگلیس دشوار است.
از سوی دیگر، کمیسیون اسلامی حقوق بشر (IHRC) نیز در تازه‌ترین نظرسنجی خود که در تارنمای رسمی آن منتشر شده، تأکید می‌کند که انگلیس در میان کشورهای اروپایی، با چالش‌های جدی‌تری در زمینه افزایش اسلام‌هراسی مواجه است.
در این نظرسنجی، بیش از ۷۵ درصد پاسخ‌دهندگان مسلمان اعلام کرده‌اند که در سال گذشته حداقل یک‌بار با تبعیض یا رفتارهای توهین‌آمیز مواجه شده‌اند. ۴۰ درصد نیز اذعان داشته‌اند که این رفتارها به حدی جدی بوده که احساس ناامنی شخصی را در آنان تشدید کرده است.
ریشه‌های تشدید اسلام‌هراسی
جامعه‌شناسان و فعالان مدنی، عوامل متعددی را در گسترش اسلام‌هراسی در انگلیس دخیل می‌دانند. یکی از این عوامل، فضای ملتهبی است که در پی اظهارنظرهای جهت‌دار برخی سیاستمداران و پوشش یک‌سویه رسانه‌ها شکل گرفته است.
با توجه به حساسیت‌های سیاسی سال‌های اخیر، از جمله ماجرای برگزیت (خروج انگلیس از اتحادیه اروپا) و تنش‌های مهاجرتی در اروپا، برخی گروه‌های افراطی و جریان‌های پوپولیستی تلاش کرده‌اند از احساسات ضدخارجی و بیگانه‌هراسانه به سود خود بهره برند. این فضای تبلیغاتی، اغلب مسلمانان را در کانون حملات لفظی و تبلیغاتی قرار می‌دهد و آنان را به‌عنوان عنصری «خطرناک» جلوه می‌دهد.
همچنین، پوشش غیرمنصفانه رسانه‌ای درباره حوادث تروریستی در نقاط مختلف جهان، به کلیشه‌های منفی درباره اسلام و مسلمانان دامن زده است.
برخی شبکه‌های تلویزیونی و روزنامه‌ها، با تیترهای جنجالی و تصاویر یک‌سویه، این ذهنیت را در افکار عمومی ایجاد می‌کنند که مسلمانان، تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی و ارزش‌های غربی بشمار می‌روند.
در این میان، پیامدهای همه‌گیری کووید-۱۹ نیز بی‌تأثیر نبوده است. شایعات و اطلاعات کذب درباره نقش مسلمانان در شیوع بیشتر ویروس در مناطقی با جمعیت بالای مهاجران، زمینه پخش اطلاعات نادرست و تهییج احساسات منفی را فراهم کرده و باعث شده است برخی جوامع محلی به مسلمانان با سوءظن نگاه کنند و آنان را در شیوع بیماری مقصر بدانند؛ موضوعی که در نهایت به کاهش همبستگی اجتماعی انجامیده است.
تظاهرات تابستان گذشته از دیگر مواردی است که می‌توان به عنوان پیامدهای اسلام‌هراسی در انگلیس مورد بررسی قرار داد. اعضای گروه‌های راست افراطی مرداد ماه گذشته، در پی ادعای قتل سه دختر بچه توسط یک نوجوان مسلمان، افزایش حضور مهاجران و آنچه «تهدید ارزش‌های ملی» نامیدند، تظاهرات خشونت آمیزی را در شهرهای مختلف انگلیس برگزار کردند.
شرکت کنندگان در این تجمعات، شعارهایی با مضامین ضداسلامی سر داده و پلاکاردهایی را در دست داشتند که مسلمانان را به‌عنوان «بیگانه» یا «خطر بالقوه» معرفی می‌کردند.
هرچند نخست وزیر انگلیس اعلام کرد که با این افراد برخورد می‌کند اما تحلیلگران معتقدند چنین رویدادهایی به تقویت فضای بدبینی و اسلام‌هراسی در میان بخش‌هایی از جامعه منجر می‌شود؛ به‌ویژه آنجا که شعارها و مواضع افراطی، از پوشش رسانه‌ای گسترده برخوردار شد و خوراک تبلیغاتی گروه‌های ضدمهاجر و ضداسلام را فراهم کرد.
پیامدهای ملموس اسلام‌هراسی بر زندگی مسلمانان
گسترش اسلام‌هراسی تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره مسلمانان انگلیس داشته است. بسیاری از آنان، به‌ویژه زنان با حجاب، در اماکن عمومی و محیط‌های کاری احساس ناامنی و عدم پذیرش می‌کنند.
طبق گزارش موسسه «تل ماما» مواردی متعددی از تبعیض آشکار در محیط‌های کاری گزارش شده، به‌نحوی که برخی کارفرمایان به‌دلیل حجاب یا ظواهر اسلامی، از استخدام مسلمانان خودداری می‌کنند. این مسئله نه‌تنها شانس اشتغال را برای افراد واجد شرایط کاهش می‌دهد بلکه به ایجاد حس بی‌عدالتی و نارضایتی در جامعه مسلمان منجر شده است.
در مدارس هم وضعیت بهتری دیده نمی‌شود. بنا بر گزارش‌های منتشر شده در تارنمای کمیسیون اسلامی حقوق بشر، بخش قابل‌توجهی از دانش‌آموزان مسلمان، حتی در سنین پایین، با آزار همکلاسی‌ها یا بی‌توجهی معلمان نسبت به تبعیض‌های موجود، مواجه شده‌اند. این شرایط باعث کاهش اعتمادبه‌نفس دانش‌آموزان شده و آن‌ها را در معرض مشکلات روحی و روانی قرار داده است.
این درحالیست که برخی مساجد و مراکز اسلامی هدف تخریب یا حملات کلامی قرار گرفته‌اند. گزارش‌های «تل ماما» حاکی است که طی یک سال اخیر، دهها مورد تخریب اموال متعلق به مراکز اسلامی در مناطق مختلف انگلیس ثبت شده است. این موضوع احساس عدم امنیت جامعه مسلمانان را تشدید کرده و اضطراب حضور در فضاهای عبادی و فرهنگی را به‌شدت افزایش داده است.
«مسعود شجره» رئیس کمیسیون اسلامی حقوق بشر تصریح کرد که اسلام‌هراسی در انگلیس به مرحله نفرت از مسلمانان رسیده است.
وی گفت: مسلمانان ساکن انگلیس در تمامی ابعاد زندگی به شهروندان درجه دو تبدیل شده‌اند و این وضعیت نتیجه فضای تنفر است که سیاستمداران و رسانه‌ها به آن دامن می‌زنند.
نقش اظهارنظرهای سیاستمداران در ایجاد فضای تنفر
در بررسی علل اصلی تشدید فضای اسلام‌هراسی، نمی‌توان از تأثیر اظهارات برخی سیاستمداران انگلیسی غافل شد.
به اذعان بسیاری از پژوهشگران و نهادهای مدنی، اظهارات تفرقه‌افکنانه یا موضع‌گیری‌های خصمانه در قبال مهاجران و مسلمانان، توسط چهره‌های سیاسی شناخته‌شده، به تشدید تنش‌های اجتماعی دامن زده است.
به عنوان مثال، در جریان رقابت‌های انتخاباتی یا بحث‌های پارلمانی پیرامون سیاست‌های مهاجرتی، برخی نمایندگان و چهره‌های سیاسی با واژه‌سازی‌های منفی و اتهام‌زنی‌های بی‌اساس علیه مسلمانان، جامعه را دچار چنددستگی کردند.
مایکل گوو وزیر پیشین جوامع انگلیس پیشتر در میزگردی پیرامون افراط گرایی، «اسلام سیاسی» را یک ویروس نامید و از پاسخ به سووالات درباره پذیرش تعریف اسلام هراسی در حزب محافظه‌کار طفره رفت.
پیامد چنین رفتارهایی این است که گروه‌هایی در جامعه انگلیس احساس می‌کنند تبعیض علیه مسلمانان توجیه‌پذیر یا حتی اقدامی در راستای حفظ هویت ملی است.
در همین حال، نهادهای مدنی، مساجد، سازمان‌های بین‌الادیانی و گروه‌های دانشجویی فعالیت‌های گسترده‌ای را برای فرهنگ‌سازی و مقابله با اسلام‌هراسی آغاز کرده‌اند.
به طور مثال شورای مسلمانان بریتانیا هر ساله طرحی را موسوم به «از مسجد من بازدید کنید» اجرا می‌کند که بر اساس آن، مراکز اسلامی تحت پوشش این موسسه اسلامی، برنامه‌هایی را با هدف آشنایی شهروندان با مفاهیم بنیادین اسلام و تصحیح کلیشه‌های منفی برگزار می‌کند.
برخی سازمان‌های مردم‌نهاد نیز اقدام به ایجاد شبکه‌هایی برای حمایت از قربانیان اسلام‌هراسی کرده‌اند.
به عنوان مثال، «تل ماما» علاوه بر کمک حقوقی و روانشناختی به قربانیان، اطلاعاتی را درباره روندهای کلی اسلام‌هراسی در اختیار پژوهشگران و رسانه‌ها قرار می‌دهد. کمیسیون اسلامی حقوق بشر هم از طریق کارزارهای آگاهی‌بخشی و فعالیت‌های حقوقی، تلاش می‌کند نگرش جامعه را نسبت به ضرورت احترام به تنوع دینی ارتقا دهد.
آینده اسلام هراسی در انگلیس
بررسی آمارها و گزارش‌های ارائه شده از سوی وزارت کشور انگلیس و نهادهای فعال در حوزه مبارزه با تبعیض مذهبی، نشان می‌دهد که اسلام‌هراسی در انگلیس ابعاد نگران‌کننده‌ای پیدا کرده است.
فضای تنفری که ناشی از اظهارنظرهای جهت‌دار برخی سیاستمداران و پوشش یک‌سویه یا مغرضانه رسانه‌ها بوجود آمده، عملاً به ایجاد بستر مناسب برای رشد تهدیدها، حملات و توهین‌های کلامی و فیزیکی علیه جامعه مسلمان منتهی شده است.
دولت‌های متوالی در انگلیس ادعاهایی را درباره اجرای طرح‌های مبارزه با این معضل مطرح کرده‌اند اما اوضاع نه تنها بهتر که بدتر شده است. بسیاری از مسلمانان همچنان در محیط‌های کاری، تحصیلی و زندگی روزمره با تبعیض و سوءظن روبه‌رو هستند.
به گزارش ایرنا، کارشناسان معتقدند که مقابله مؤثر با اسلام‌هراسی نه‌تنها به نفع جامعه مسلمانان است، بلکه برای کلیت جامعه انگلیس نیز ضرورت دارد زیرا نفرت، به هر شکلی که باشد، بنیان‌های همبستگی ملی را سست می‌کند و فضایی از بی‌اعتمادی و خشونت را در جامعه رواج می‌دهد.
نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در انگلیس گفت: از دو دهه پیش، نه تنها مردم انگلیس بلکه بطور کلی جوامع غربی با پدیده‌ای مواجه شدند که سایه شوم و سنگین خود را بر سر همگان اعم از مسلمان و غیر مسلمان افکنده است.
حجت الاسلام و المسلمین سید هاشم موسوی افزود: این پدیده که محصول تلاش جمعی رسانه‌های نظام سلطه است در این کشورها تحت عنوان (Islamophobia اسلام هراسی) چنان شرایطی برای جامعه انسانی این کشورها فراهم کرده است که روابط بین ملت ها را بسختی تحت تأثیر قرار داد.
وی تصریح کرد: با فعالیت‌های مراکز و مجامع اسلامی در معرفی زیبایی‌های اسلام و نیز تغییراتی که در نظام‌های سیاسی دنیای معاصر پیش آمده، بخشی از این اسلام هراسی به اسلام گرایی تبدیل شده اما بخش قابل توجهی از آن همچنان پابرجا است. امیدواریم همگان بتوانیم با ترسیم چهره واقعی اسلام، کمی از این تصویر مشوه فاصله بگیریم.