العالم - آمریکا
هفت سال پیش، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد. توافقی که طی سال‌ها دیپلماسی و فشار سیاسی، با تلاش باراک اوباما رئیس‌جمهور پیشین و با همراهی برخی دیگر از کشورهای جهانی از جمله شرکای اروپایی، روسیه و چین حاصل شده بود. اما ترامپ این توافق را «یکی از بدترین و یک‌طرفه‌ترین معاملات تاریخ ایالات متحده» توصیف کرد و به‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد و تحریم‌هایی را که برای محدود کردن غنی‌سازی اورانیوم ایران و اعمال نظارت بین‌المللی شدید بر تأسیسات هسته‌ای‌اش برداشته شده بودند، دوباره برقرار کرد.
به‌نظر بسیاری از تحلیل‌گران، توافق مزبور توانسته بود برنامه هسته‌ای ایران را کنترل کند. اما ترامپ معتقد بود این توافق امتیازهای زیادی به ایران داده و برای مهار فعالیت‌های غیرهسته‌ای آن، از جمله حمایت دیرینه‌اش از شبکه‌ای از گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر خاورمیانه، ناکافی بوده است. ترامپ در زمان اعلام خروج از «برنامه جامع اقدام مشترک» گفته بود: «اگر هیچ کاری نکنیم، دقیقاً می‌دانیم چه اتفاقی خواهد افتاد.»
«فشار حداکثری» ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش، در دوره ریاست‌جمهوری بایدن نیز ادامه یافت، دوره‌ای که در آن تلاش‌های محدود برای احیای دیپلماسی با ایران چندان ثمربخش نبود.اما واقعیت این است که ایران اکنون از نظر تئوریک بسیار بیش از زمان پیش از فروپاشی برجام به ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک است. آثار کمپین «فشار حداکثری» ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش، در دوره ریاست‌جمهوری بایدن نیز ادامه یافت، دوره‌ای که در آن تلاش‌های محدود برای احیای دیپلماسی با ایران چندان ثمربخش نبود. در این مدت، ایران سرعت غنی‌سازی اورانیوم را افزایش داد و از نظر منطقه‌ای نیز نفوذ قابل توجهی پیدا کرد.
اما ترامپ در میانه آشفتگی‌های دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش در تلاش برای ترمیم روابط است. استیو ویتکاف روز شنبه در رأس هیأتی با مقامات ایرانی در پایتخت عمان، مسقط، دیدار کرد. اهداف این نشست محدود بود، اما ترامپ نشان داده که تمایل دارد از تشدید نظامی جلوگیری کند و به توافق جدیدی با ایران دست یابد.
حال‌وهوای این دوره تفاوت آشکاری با دور نخست ریاست‌جمهوری ترامپ دارد، زمانی که او با حمایت اعضای تندرو کابینه‌اش مرتباً تهدید نظامی علیه تهران مطرح می‌کرد و ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ارشد ایرانی را مجاز دانست.
مقامات ایرانی نیز لحن خود را تغییر داده‌اند. سه‌شنبه، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، مقاله‌ای در روزنامه واشنگتن پست منتشر کرد که لحن آن به‌وضوح خطاب به شخص ترامپ بود: در آن مقاله، عراقچی شکست دور قبلی مذاکرات را به «کمبود اراده واقعی» از سوی بایدن نسبت داد و همچنین از «فرصت هزار میلیارد دلاری» برای شرکت‌های آمریکایی در صورت موفقیت دیپلماسی سخن گفت.
احتمالاً در کاخ سفید نیز نوعی احساس فوریت وجود دارد. مکانیسم «بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل» علیه ایران در سال جاری منقضی می‌شود. در همین حال، اگرچه ترامپ گهگاه ایران را به حملات نظامی بیشتر تهدید می‌کند، اما به نظر می‌رسد او مایل است پیش از سفر برنامه‌ریزی‌شده‌اش به خاورمیانه در ماه آینده، روندی واقعی از دیپلماسی را با تهران آغاز کند.
استیو ویتکاف در گفت‌وگو با «تاکر کارلسون»، مجری رسانه‌ای راست‌گرا، درباره نیت ترامپ گفت: «فکر می‌کنم او می‌خواهد با احترام با ایران برخورد کند. او می‌خواهد اگر ممکن باشد، اعتماد ایجاد کند. این دستور او به دولتش است و امیدواریم که از سوی ایران نیز با پاسخ مثبت روبه‌رو شود.»
ترامپ هنوز دقیقاً مشخص نکرده که از توافق جدید با ایران چه می‌خواهد. بازگشت به محدودیت‌های سخت‌گیرانه برجام بعید به نظر می‌رسد، هم به‌دلیل پیشرفت‌های ایران در برنامه هسته‌ای‌اش و هم به‌دلیل غرور شخصی ترامپ. دستیابی به توافقی فراگیرتر که شامل سایر جنبه‌های سیاست خارجی و برنامه‌های دفاعی ایران نیز باشد، حتی دور از ذهن‌تر است. البته این در حالی است که برخی چهره‌های تندرو در واشنگتن، از جمله مایکل والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، طرح «برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران» را مطرح کرده‌اند.
با این حال، مسئله اصلی در جزئیات فنی نهفته است و تیم ترامپ فاقد کارشناسان تخصصی لازم است. کریم سجادپور، تحلیل‌گر مسائل ایران در مؤسسه کارنگی، به نیویورک تایمز گفت: «شما در حال چانه‌زنی بر سر قیمت نهایی یا معامله‌ای بزرگ نیستید، بلکه درگیر موضوعات کاملاً فنی مانند سطح غنی‌سازی اورانیوم، مشخصات سانتریفیوژها و رژیم‌های بازرسی هستید. فاصله بزرگی وجود دارد بین گفتن اینکه ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد و اینکه برنامه هسته‌ای‌اش باید برچیده شود. این خطر وجود دارد که طرف آمریکایی که در حال حاضر فاقد تخصص و راهبرد نهایی مشخص است، در برابر تیم ایرانی که هم تخصص دارد و هم هدف، بازنده شود.»
«علی واعظ» از گروه بین‌المللی بحران نیز اشاره می‌کند که «اگر دو طرف بتوانند بر سر اندازه قابل قبول برنامه هسته‌ای ایران و دامنه گفت‌وگوهای آینده به تفاهم برسند، ممکن است مذاکرات فنی، ساختاریافته و مستقیم‌تری برگزار شود.»
اگر این روند فروبپاشد و تحریم‌های بیشتری علیه ایران اعمال شود، ممکن است شاهد سناریویی باشیم که در آن ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای سازمان ملل خارج شود که در آن صورت، هرگونه نظارت خارجی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران از میان خواهد رفت.